مغفول ماندن آموزش دندانپزشکی حیوانات در دوران تحصیل دامپزشکی، از گلایه‌های همیشگی دامپزشکان است که سبب می‌شود بسیاری از مشکلات دندانی حیوانات بدون درمان باقی بمانند یا دامپزشکان زیادی دست به درمان آن‌ها نزنند. در این بین دامپزشکانی هم هستند که برای پر کردن این خلأ، ۶ سال تحصیلی رشته دندانپزشکی را هم گذرانده‌اند تا بتوانند با نگاهی تخصصی، به دندانپزشکی حیوانات بپردازند.
دکتر پژمان شمشیری، جراح و دامپزشک حیوانات خانگی و دندانپزشک، متولد سال ۵۳ و شاغل در اصفهان، یکی از این افراد است که تحصیل دندانپزشکی را برای تکمیل مهارت خود در درمان دندان حیوانات دنبال کرده است. با ایشان به گفتگو نشستیم تا قدری بیشتر راجع به انگیزه این اقدام و مشکلات دندانپزشکی حیوانات بدانیم. با ما همراه باشید.
آقای دکتر شمشیری! شما در مجموع ۱۳ سال در دو رشته دامپزشکی و دندانپزشکی تحصیل کردید. آیا به دنبال علاقه‌تان دامپزشکی را به عنوان اولین رشته دانشگاهی خود دنبال کردید؟
قطعاً حیوانات را دوست دارم؛ اما زمانی که انتخاب رشته کردم علاقه اولم دندانپزشکی بود. من ورودی سال ۷۲ هستم و آن زمان تعداد دانشگاه‌ها و ظرفیت پذیرش خیلی محدود بود. من هم برای کنکور دادن یک سال بیشتر فرصت نداشتم و اگر به دانشگاه نمی‌رفتم باید راهی خدمت سربازی می‌شدم. به دلیل اشتباهی که در انتخاب رشته‌ام کردم، با وجود اینکه نمره مورد نیاز برای قبولی در رشته دندانپزشکی را کسب کرده بودم؛ در این رشته پذیرفته نشدم و مجبور شدم به رشته دامپزشکی دانشگاه آزاد شهرکرد بروم. تا سال چهارم با بی‌علاقگی در این رشته درس خواندم تا اینکه به مبحث بیماری‌های داخلی دام‌های کوچک و جراحی رسیدیم که به آن علاقه‌مند شدم و روی آن‌ها تمرکز کردم. بعد از اتمام دوره تحصیلم برای اولین بار در محدوده داخلی شهر اصفهان کلینیک حیوانات خانگی تأسیس کردم تا بتوانم فقط حیوانات خانگی را معاینه کنم.
این علاقه که به وجود آمد به حدی بود که پس از ۶ سال درس خواندن در دندانپزشکی باز هم به دامپزشکی برگشتید؟ آیا انگیزه‌تان از دندانپزشکی خواندن برگشتن به علاقه اولتان بود یا تکمیل خلأهای موجود در آموزش رشته‌ای که به آن مشغول بودید؟
زمانی که تصمیم گرفتم تخصص بخوانم با اینکه در آزمون کتبی تخصص نمره قبولی کسب کردم، پذیرفته نشدم. آن زمان کنکور تخصص دامپزشکی یک سال در میان برگزار می‌شد و در رشته مورد علاقه من فقط دو نفر پذیرش داشت که یک نفر آن هم مختص سهمیه‌ها بود و من سهمیه نداشتم. بنابراین به این نتیجه رسیدم که با توجه به محدودیت پذیرش تخصص، ورودم به عرصه فعالیت شغلی را نباید به تعویق بیندازم. پس از مشکلات فراوان موفق شدم سال ۸۳ در اصفهان کلینیک حیوانات خانگی تأسیس کنم و مشغول به کار شدم ولی پس از حدود ۳ سال کار در کلینیکم دچار حس رکود و توقف شدم؛ دوست نداشتم این دور روزانه را که در آن به تکرار رسیده بودم ادامه دهم. به همین دلیل برای اخذ پذیرش تخصص در خارج از کشور اقدام کردم. از آنجا که هزینه‌های تحصیل در دوره تخصص در خارج از کشور خیلی بالا بود موفق به این کار هم نشدم. به همین دلیل تصمیم گرفتم به علاقه کودکی‌ام که دندانپزشکی بود باز گردم و در کار خودم به عنوان تخصص از آن استفاده کنم. بنابراین در دانشکده دندانپزشکی سراسری یزد در مقطع دندانپزشکی عمومی تحصیل کردم و سال ۹۵ دانش‌آموخته شدم.
شما می‌توانستید به‌عنوان یک دندانپزشک عمومی کار درمانی انجام دهید. آیا اضافه کردن یک مهارت، یعنی درمان دندان حیوانات نسبت به پرداختن به علاقه دیرینه‌ای که داشتید توجیه اقتصادی داشت؟
در حال حاضر در هر دو شغل فعالیت دارم و هم دندانپزشک هستم و هم دامپزشک؛ ولی همه چیز درآمد نیست و گاهی علاقه بر مسائل مالی برتری پیدا می‌کند. من به دامپزشکی علاقه دارم و دوست نداشتم آن را کنار بگذارم. هنوز هم خودم را اول دامپزشک می‌شناسم و بعد دندانپزشک. هیچ‌وقت با این دیدگاه دندانپزشکی نخواندم که دامپزشکی را کنار بگذارم؛ بلکه می‌خواستم چیزی به کارم در درمان حیوانات اضافه کنم. کاری انجام دهم که در ایران کمتر انجام می‌شود و بتوانم برای حیوانات کارهایی مانند ترمیم دندان و کشیدن و پروتز انجام دهم.
ظاهراً گذشته از اینکه دندانپزشکی در تخصص‌های دامپزشکی جایی ندارد، در دوره عمومی هم واحدی برای آن تعریف نشده است.
بله همین‌طور است. دامپزشکی رشته بسیار گسترده‌ای است و از زنبورعسل و آبزیان گرفته تا حیوانات خانگی، طیور و علفخواران در حیطه کار دامپزشک هستند. هرکدام از این حیوانات آناتومی، بافت‌شناسی، فیزیولوژی، سیستم آنزیمی متفاوت و خاص خود را دارند. برای مثال دستگاه گوارش یک نشخوارکننده با یک گوشت‌خوار اصلاً قابل قیاس نیست. بنابراین هر گونه‌ای شرایط تغذیه‌ای، نگهداری و بیماری‌های خاص خود را دارد. به همین دلیل است که در دامپزشکی دانشجویان هر یک وارد یک حیطه کاری می‌شوند. شخص من به درمان حیوانات خانگی می‌پردازم؛ شخص دیگری روی اسب تمرکز می‌کند و سایرین هم سراغ حیوانات دیگر می‌روند. همچنین بسیاری از دامپزشکان جذب بخش پاراکلینیک و رشته‌های علوم پایه مثل ایمونولوژی ویروس‌شناسی و یا سایر رشته‌ها می‌شوند.
آیا شما فقط به درمان دندان حیوانات می‌پردازید؟
من در حد توانم همه کارهای درمانی حیوانات خانگی و جراحی آن‌ها را انجام می‌دهم؛ اما کیس‌های دندانپزشکی به نسبت بیشتری دارم و دامپزشکانی که نتوانند درمان دندان حیوانات را انجام دهند آن‌ها را به من ارجاع می‌دهند.
مشکلات دندانی که حیوانات به‌طور معمول با آن‌ها مواجه می‌شوند کدام‌ها هستند؟ علائم دندان‌درد در حیوانات چگونه بروز می‌کند؟
مشکلات دندانی حیوانات بسیار شایع است. حتی شیوع آن از بیماری‌های ساده‌ای مانند سرماخوردگی به مراتب بیشتر است. زمانی که دندان‌های حیوان با مسواک تمیز نمی‌شود و در رژیم غذایی حیوان کربوهیدرات زیادی به آن داده می‌شود؛ دندان‌هایش جرم می‌گیرند و به دنبال آن مشکلات لثه بروز می‌کند. گاهی استخوان خوراندن به حیوان باعث شکستگی دندان او می‌شود و دچار دندان‌درد می‌شود و نمی‌تواند غذا بخورد؛ بنابراین سر ظرف غذا می‌رود، یک تکه غذا می‌خورد و خودش را عقب می‌کشد یا هنگام جویدن غذا جیغ می‌کشد.
آیا فواصل معاینه دندانپزشکی در حیوانات مانند انسان‌ها است؟
معاینه دندانپزشکی در حیوانات در فواصل نزدیک‌تری انجام می‌شود. به‌طور معمول حیوان خانگی باید سه ماه یک‌بار معاینه شود و در این چکاب‌های دوره‌ای محوطه دهانی و دندان‌های حیوان هم بررسی و معاینه می‌شوند؛ اما خیلی از صاحبان حیوانات خانگی هر یک ماه و نیم تا دو ماه یک بار آن‌ها را برای چکاب می‌آورند.
صاحبان حیوانات خانگی برای محافظت از دندان‌های آن‌ها چه اقداماتی باید انجام دهند؟
توصیه می‌شود از حدود ۴ تا ۶ ماهگی یعنی در سنی که دندان‌های شیری می‌ریزند و دندان‌های دائمی شروع به رویش می‌کنند، مسواک زدن را برای حیوانات آغاز کنند. این سن، بهترین سن برای آغاز مسواک زدن برای حیوان است تا حیوان بتواند حضور آن را در دهان خود بپذیرد. خمیردندان‌های حیوانات با خمیردندان‌های انسانی متفاوت است؛ زیرا جنس مینای دندان آن‌ها با مینای دندان انسان‌ها متفاوت است و خمیردندان‌های انسان می‌تواند سبب آسیب به دندان سگ و گربه شود. برای حیوانات حداقل باید هفته‌ای ۲ تا ۳ بار مسواک زد و کمتر از ۲ بار در هفته ارزش بهداشتی ندارد. سگ و گربه در سال ۱ تا ۲ بار به جرم‌گیری دندان نیاز دارند. در ضمن نباید به آن‌ها استخوان‌های سخت خورانده شود، زیرا می‌تواند باعث آسیب دندان‌هایشان شود.
آیا این تصور که دندان حیوانات پس از شکستن دوباره درمی آید غلط است؟
این تصور کاملاً غلط است و فقط دندان کوسه‌ها زمانی که می‌شکند یا می‌افتد دوباره می‌روید؛ اما گوشت‌خواران مانند انسان‌ها دندان شیری و دائمی دارند و پس از از دست دادن دندان‌های دائمی دندان دیگری در دهانشان رویش نمی‌کند.
اعمال جراحی زیبایی که گفته می‌شود بر روی حیوانات انجام می‌شود صحت دارد؟
این موضوع به شکلی اغراق‌آمیز و غیرواقعی مطرح می‌شود. جراحی زیبایی فقط در مورد سگ‌هایی مانند نژاد دوبرمن، باکسر و گریت دین که لاله گوش افتاده یا دم موشی دارند انجام می‌شد که امروزه در بین دامپزشکان با توجه به رعایت اصول حقوق حیوانات برای عدم انجام آن توافق شده است. گاهی می‌شنوم که گفته می‌شود پوست سگ‌ها را برای اهداف زیبایی می‌کشند که حرف نادرستی است. درواقع چون برخی سگ‌ها پوست شل دارند؛ در قسمت چین‌خوردگی پوست آن‌ها عفونت قارچی مقاوم به درمان ایجاد می‌شود که با جراحی در واقع نقص آناتومیکی حیوان بر طرف می‌شود. گاهی هم در اثر افزایش سن، حیوان دچار پایین‌افتادگی پلک (اکتروپیون) و خشکی چشم می‌شود که درمانی جز جراحی پوست و کشیدن آن ندارد؛ بنابراین پوست با اهداف درمانی کشیده می‌شود؛ هر چند ممکن است نمای زیباتری در ظاهر حیوان ایجاد کند ولی دلیل انجام آن درمان است و نه زیبایی.
ارتودنسی و ایمپلنت که عکس‌هایی از آن در شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌کنیم برای حیوانات انجام می‌شود؟
ارتودنسی موضوع بسیار پیچیده و مفصلی است و هزینه‌های بالایی دارد و به دلیل مشکلاتی که بی‌نظمی دندان‌ها برای حیوان ایجاد می‌کند در نژادهای خاصی قابل انجام است. درهم‌ریختگی‌های دندانی که در سگ می‌بینیم بیشتر به دلیل اختلاط نژادی است. چرا که حیوان سایز دندان را از یک نژاد و سایز فک را از یک نژاد دیگر می‌گیرد و این عدم تطابق سایز دندان و فک باعث در هم ریختگی دندانی می‌شود. درمان خیلی از این مشکلات به جراحی فک نیاز دارند که بسیار پرهزینه و دشوار است. با توجه به مراقبت‌های ویژه مورد نیاز بعد از انجام چنین اعمال جراحی سنگینی، انجام این دسته از جراحی‌ها برای حیوان تقریباً عملی نیست. حداقل من در ایران نشنیده‌ام کسی دندان حیوانات را ارتودنسی کند. چرا که راندمان آن از دردسرهایی که دارد خیلی کمتر است.
برای ایمپلنت کردن دندان سگ هم ابتدا باید به سایز حیوان توجه کنیم؛ زیرا ما در حال جایگذاری یک پروتز در بدن او هستیم و این یعنی گذاشتن یک ماده غیرزنده به جای بافت زنده که محدودیت‌هایی دارد. وقتی ایمپلنتی در فک حیوان می‌گذاریم باید به مقدار کافی استخوان در اطراف آن باقی بماند. بنابراین سایز حیوان در جراحی ایمپلنت موضوع مهمی است. اگر برای انسان ایمپلنت دندانی می‌گذارند حداقل ۶۰ کیلوگرم وزن دارد؛ درصورتی‌که سگ‌های خانگی در نهایت ۱۰ تا ۱۲ کیلو وزن دارند و به همان نسبت فک باریک‌تری دارند و برای دامپزشک محدودیت به وجود می‌آورند.
آیا ایمپلنت مخصوص حیوانات در بازار وجود دارد؟
شاید دانشگاه‌ها و بیمارستان‌های دامپزشکی خارج از کشور به‌صورت تحقیقاتی برای حیوانات ایمپلنت بسازند؛ اما به‌صورت تجاری و در بازار به‌شخصه تا به حال ایمپلنت مخصوص حیوانات ندیده‌ام؛ بنابراین اگر مقدور باشد از ایمپلنت‌های باریک انسانی برای برخی از نژادها استفاده می‌شود. البته انجام این جراحی به صاحب حیوان بستگی زیادی دارد. زیرا نگهداری بعد از جراحی ایمپلنت موضوع مهمی است و اگر بهداشت دهان حیوان رعایت نشود ایمپلنت عفونت می‌کند و باید آن را خارج کرد و عفونت فک را درمان کرد.
مغفول ماندن آموزش دندانپزشکی حیوانات در دوران تحصیل دامپزشکی، از گلایه‌های همیشگی دامپزشکان است که سبب می‌شود بسیاری از مشکلات دندانی حیوانات بدون درمان باقی بمانند یا دامپزشکان زیادی دست به درمان آن‌ها نزنند. در این بین دامپزشکانی هم هستند که برای پر کردن این خلأ، ۶ سال تحصیلی رشته دندانپزشکی را هم گذرانده‌اند تا …
