گفتگوی روزنامه «الشرق الاوسط» با دکتر رجا الصانع، اندودنتیست و یکی از پر فروش‌ترین نویسندگان عربستان
شاید در دنیای دندان‌پزشکی کمتر نویسنده-دندان‌پزشکی باشد که به اندازه «رجاء الصانع» جنجال درست کرده باشد. او در حالی که تنها بیست و سه سال داشت، رمان «دختران ریاض» را در لبنان منتشر کرد، کتابی که به سرعت در عربستان ممنوع شد و واکنش تندروها را در این کشور برانگیخت. کتاب دختران ریاض که در قالب ایمیل نوشته شده، زندگی چهار دختر مرفه در ریاض و روابط زنان و مردان در عربستان را به تصویر می‌کشد.
دختران ریاض در سال ۲۰۰۷ به انگلیسی ترجمه شد و سال ۲۰۰۹ در فهرست نامزدهای اولیه جایزه ادبی دابلین قرار گرفت. موفقیت کتاب باعث شد در عربستان این شایعه ایجاد شود که خانم الصانع از یک مرد برای نوشتن رمانش کمک گرفته است.
رجاء بنت عبدالله الصانع سال ۱۹۸۱ در ریاض و خانواده‌ای که همه در آن پزشک بودند، به دنیا آمد و بزرگ شد. او کمی بعد از انتشار رمانش، سال ۲۰۰۵ کارشناسی دندان‌پزشکی را در عربستان گرفت و سپس با بورس دولتی به آمریکا رفت تا در «کالج دندان‌پزشکی شیکاگو» ادامه تحصیل دهد. سپس به عربستان برگشت تا در ریاض به دندان‌پزشکی بپردازد. رمان و سبک زندگی او باعث ایجاد حساسیت در بین تندروهای عربستانی شد اما سیلی از هوادار برایش به ارمغان آورد.
آن‌چه در ادامه می‌خوانید، بخشی از گفتگوی او با روزنامه معروف «الشرق الاوسط» است که کمی بعد از انتشار دختران ریاض انجام شد:
– منتقدان گفته‌اند که یک رمان‌نویس زن به تجربه نیاز دارد تا بتواند ایده‌هایش را به نوشته تبدیل کند. با توجه به این که موقع چاپ کتاب فقط بیست و سه سال داشتی، در این مورد چه نظری داری؟
خیلی‌ها فکر می‌کنند من چهل یا پنجاه سالم است. امیدوارم خواننده‌ها موقع رمان بعدی‌ام فکر نکنند من شصت یا هفتاد ساله هستم. چون با این وضعیت، احتمالا فقط می‌توانم دو یا سه رمان چاپ کنم و بعد در اثر کهولت سن می‌میرم! ممکن است پخته باشم اما فقط از نظر روحی و ذهنی نه سنی. دلیلش نحوه بزرگ شدنم است و این که همیشه دور و بر آدم‌های مسن بودم. همچنین از گوش دادن به مشکلات دیگران و تحلیل آن لذت می‌برم.
– رمان تو به بعضی از مشکلاتی که زنان سعودی دارند اشاره می‌کند.
بله، دغدغه‌های من با خیلی دیگر از زنان عربستان سعودی یکی است. در حقیقت، آرزو می‌کنم اولین نفری باشم که شروع تغییرات را نشان می‌دهد. بحث درباره تغییرات اجتماعی است که ربطی به دین هم ندارند، به همین دلیل است که برای بحث در مورد آنها در نوشته‌هایم اضطرب و استرس ندارم. سکوت شیطانی است. من از منفی‌بافی متنفرم، دوست هم ندارم منتظر بمانم تا دیگران برای من یک کاری بکنند. این وظیفه من در قبال خودم و فرزندان آینده‌ام است. می‌ترسم با بالا رفتن سنم، نرم شوم و انگیزه و شهامتم را از دست بدهم. این اتفاقی است که برای دیگران هم افتاده.
– زندگی زنان سعودی یک جورهایی رازآلود بود. فکر نمی‌کنی رمانت باعث شود که به تو حمله کنند؟
انتظار انتقاد را داشتم و این را در مقدمه همه نامه‌هایی که در کتاب هست، آورده‌ام. اختلاف نظر باید درها را برای گفتگو باز کند و نه حمله. ما از ناتوانی در پذیرش نظر مخالف رنج می‌بریم… اکثریت می‌دانند که من اتفاقات واقعی را روایت کرده‌ام اما گروه‌هایی خاص به من حمله کرده‌اند. عجیب است که چند نفر از کسانی که از رمان انتقاد کرده‌اند، اعتراف کرده‌اند هنوز آن را نخوانده‌اند.
در بعضی از گروه‌های اینترنتی، خیلی‌ها از تصویری که از مردان جوان در ریاض ارائه کرده‌ای، شگفت‌زده و ناراحت شده‌اند. در مقابل، نوشته‌ای که مردهای اهل جده و غرب عربستان سعودی از نظر رفتار عاطفی و عقلایی الگو هستند.
مرد سعودی محصول محیط اجتماعی و جامعه محافظه‌کاری است که در آن پرورش یافته و خیلی دلبسته تفکراتی است که با آنها بزرگ شده، از جمله رفتارش با زن‌ها. معروف است که شخصیت مرد سعودی بر اساس محل زندگی‌اش تغییر می‌کند، چه در ایالت شرقی نجد باشد و چه در حجاز.
– این نگاه زیاد کلی نیست؟
البته؛ اما از نظر من قابل قبول است چون رمان درباره مسایل کلی و عمومی بحث می‌کند و حول شخصیت یک آدم خاص نیست.
– چه کسی در موفقیت تو به عنوان رمان‌نویس نقش داشت؟
رشا، خواهرم. او همیشه به من ایمان داشته و هنوز هم دارد، حتی بیش‌تر از اعتقادی که خودم به خودم دارم. در یک مقطع از تمام کردن رمان دلسرد شده بودم و او اتفاقی روی کامپیوتر خودش به چند فصل اول کتاب برخورد. بدون این که به من بگوید، آنها را خواند و تا وقتی چند خط آخر را ننوشتم، من را عاجز کرده بود! رشا در انجام کارها و تحقیقات دانشگاه هم کمکم می‌کرد چون او هم دندان‌پزشک است. در مرحله ویرایش که یک سال طول کشید، رمان را بازخوانی کرد و هرچقدر روحیه لازم داشتم، به من داد.
– رمان دیگری هم می‌نویسی؟
البته. این رمان آخر نخواهد بود. چند ایده اولیه دارم، اما دختران ریاض کار را سخت می‌کند. باید سر وقت بنشینم و دقیق فکر کنم تا بتوانم چیزی همین‌قدر تاثیرگذار خلق کنم.
کتاب دختران ریاض چاپ‌های متعددی داشته و در جستجوی اینترنتی طرح جلدهای متفاوتی از آن را می‌توانید بیتبید. برخی از آنها را در ادامه ببینید:
گفتگوی روزنامه «الشرق الاوسط» با دکتر رجا الصانع، اندودنتیست و یکی از پر فروش‌ترین نویسندگان عربستان شاید در دنیای دندان‌پزشکی کمتر نویسنده-دندان‌پزشکی باشد که به اندازه «رجاء الصانع» جنجال درست کرده باشد. او در حالی که تنها بیست و سه سال داشت، رمان «دختران ریاض» را در لبنان منتشر کرد، کتابی که به سرعت در …
